Boranija (Phaselous vulgaris L.), odnosno pasulj ili grah, botanički su ista vrsta, a razlike su nastale sa dva pravca selekcije: botanički zrelo zrno i tehnološki zrela mahuna.
Vodi porijeklo iz Južne Amerike, odakle su ih prenijeli Španci po cijeloj Evropi.
Boranija ili mahuna je, inače, jednogodišnja biljka i izučava se u okviru povrtlarstva.
U ishrani se koristi u svježem stanju, kao varivo, te na različite načine (domaći i industrijski) prerađena, i jedna je od najznačajnijih sirovina za prerađivačke kapacitete. Sa zdravstvenog stanovišta naročito je značajna zbog balastnih materija, kao u ishrani dijabetičara, a pomaže i kod bolesti bubrega, bešike i arterioskleroze.
Savjeti – Kako Uzgajati Boraniju
USLOVI USPIJEVANJA
Boranija je biljka toplih područja, pa zato ima i povećane zahtjeve za toplotom.
Sjeme niče na temperaturi od 10 do 12 ºC, ali je tada nicanje veoma sporo. Optimalna temperature za nicanje je oko 22 ºC. Za razvoj vegetativnih organa (do formiranja cvjetova) potrebna je temperature od 18 do 20 ºC, a za formiranje generativnih organa od 22 do 25ºC.
Mlade biljke uginu već pri slabom mrazu od -0,5 ºC, dok neke sorte mogu uspješno da podnesu temperature od -3ºC, ali su biljke najosetljivije u fazi cvjetanja.
Pri temperaturi iznad 35 i ispod 6 ºC boranija odbacuje cvjetove. Pod uticajem visoke temperature i smanjenja vlažnosti vazduha dolazi do masovnog opadanja cvjetova. Pri jakim temperaturnim promjenama u toku dana i noći, posebno u fazi cvjetanja, boranija smanjuje formiranje plodova.
Boranija ima velike zahtjeve za svjetlošću u prvim fazama rasta, kada zasjenjivanje dovodi do izduživanja biljaka.
U fazi cvjetanja i plodonošenja intenzivno osvjetljenje, uz veću vlažnost vazduha, utiče pozitivno na kvalitet mahuna. U toku dana boranija okreće listove prema položaju sunca, odnosno ujutro i predveče listovi su cijelom površinom okrenuti ka suncu, dok su upodne samo ivicom, i na taj način se biljka brani od prevelike žege. Neke sorte visokog stabla su tolerantne na nedostatak svjetlosti i zato se uspješno gaje u združenom usijevu sa kukuruzom.
Po porijeklu, boranija je biljka kratkog dana. Međutim, veliki broj sorata i širok areal gajenja uslovio je da danas postoje sorte dugog dana.
Sorte koje se gaje kod nas uglavnom su kratkog dana i zato se najbolje uzgajaju u proljeće ili jesen.
Međutim, pasulj i neke sorte boranije uspješno se gaje i kao međuusjev u kukuruzu. Boranija ima umjerne zahtjeve za vlagom, ali dobro reaguje na zalijevanje, posebno u vrijeme cvjetanja i obrazovanja mahuna. Biljka može da podnese kratkotrajnu sušu, ali je izražena osjetljivost na vazdušnu sušu, posebno u vrijeme cvjetanja. Optimalna vlažnost zemljišta od oko 60 do 70 odsto PVK, a vazduha 80 do 90 odsto. Višak vlage u zemljištu i vazduhu utiče na produžavanje vegetacije. Pri suvišnoj vlazi i uz visoke temperature, biljke odbacuju cvjetove i postaju osjetljive na bolesti ( posebno pasulj). Zbog takvih zahtjeva pasulj dobro uspijeva u kulisama.
Međutim, sorte boranije uspješno se gaje u čistom usjevu. Boranija u odnosu na druge mahunjače ima veće zahtjeve kada je riječ o plodnosti zemljišta. Ne podnosi suviše teška ni suviše laka zemljišta, kao ni zemljišta na kojima se voda dugo zadržava, ili imaju visok nivo podzemne vode. Boranija najbolje uspijeva na aluvijalnim zemljištima, rastresite strukture, dobro snabdjevenim kacijumom (Ca). Za uzgoj najbolje odgavaraju zemljišta sa prisojnim položajem, neutralne reakcije.
PLODORED
Boranija dolazi na trećo mjesto u plodoredu.
Proizvodi se samo na zemljištu na kojem u predhodne tri godine nisu gajenje leguminoze (soja, djetelina, lucerka, maljava grahorica), koje su domaćini za mnoge patogene gljive čije prisustvo dovodi do bolesti korijena boranije. Isto tako, treba izbjegavati gajenje salate, krompira, paradajza, kupusnjača i vrežastih vrsta, prije ili poslije boranije da bi se smanjilo prisustvo Sclerotinie u zemljištu. Gajenje žita ili kukuruza tokom nekolika godina smanjuje prisustvo Sclerotinie.
Kao predusijev za boraniju treba izbjegavati, pored mahunjača, i kupusnjače (gajenje i korovske) zbog prisustva Xanthomonas campestris.
Boranija najbolje uspijeva poslije korjenskog i lukavičastog povrća ili poslije strnina. Kao naknadna kultura, boranija se sije poslije ranog krompira, kelerabe, salate, špinata, ranih strnina.
OBRADA ZEMLJIŠTA
U zavisnosti od vremena proizvodnje obavlja se i obrada zemljišta.
Za proljetnu sjetvu obrada zemljišta se izvodi u jesen, na dubini oko 25 cm, a po principima organske proizvodnje, dok se pred sjetvu zemljište kultivira i priprema za taj posao.
Za ljetnju (kasnu) sjetvu, kada je boranija naknadna kultura, obrada se obavlja poslije skidanja graška i mladok krompira. Na većim površinama i za industrijsku preradu organske boranije, berba je jednokratna, i mehanizovana, te se obavlja specijalnim kombajnima čiji je učinak 3-7 ha dnevno.
Prinosi boranije, u zavisnosti od sorte i načina berbe, iznose 8-20t/ha. Pasulj se bere kada su mahuna i zrno zreli, po suhom vremenu. U kišnim godinama se odsijeca biljka iznad površine zemljišta, jer tako korijen, bogat bakterijama i azotom, ostaje u zemlji. Odsječena stable se suše, a mahuna i zrno dozrijevaju. Prinos pasulja je 1,5 – 3t/ha.
ČUVANJE
Čuvanje mahuna boranije je ograničeno jer brzo gube vodu, imaju velik intenzitet disanja i brzo se zagrijavaju.
Sve to doprinosi da brzo gube sjaj, ogrube i zadobijaju celulozna vlakna (konce). Optimalna temperature za čuvanje boranije je 5 do 7,5 ºC, a relativna vlažnost od 95 do 100 odsto. U tim uslovima boranija očuva kvalitet tokom 8 do 12 dana. Na temperature od 7 do 10 ºC, boranija se čuva 7 do 10 dana, a na 15 ºC samo 3 do 4 dana. Gubitak vode je najčešći problem tokom čuvanja boranije. Intenzivniji je kod mahuna koje su mlade i nisu sasvim dospjele za berbu. Pri gubitku mase od pet odsto mahune venu i omekšavaju, a gubitkom mase od 10 do 12 odsto gube tržišna svojstva.
Boranija je vrlo osjetljiva na prisustvo etilena, tako da koncentracija oko 0,1 ppm smanjuje dužinu čuvanja za 30 do 50 odsto na temperature od 5 ºC. Na preporučljivim temperaturama, kontrolisana atmosfera pozitivno utječe na očuvanje boje i kvaliteta mahuna. Tako, koncentracija kiseonika treba da se kreće od 2 do 5 odsto sa koncentracijom CO2 između 3-101 odsto.
Kada se mahune boranije čuvaju na temperature ispod 5 ºC zapažaju se tipični simptomi od ozljeda niskim temperaturama. Osjetljivost na ovaj vid ozljeda u vezi je sa sortnom specifičnošću. Oštečenja od izmrzavanja primjetna su na temperaturama od -0,5 ºC i nižim.
Među najvažnije bolesti boranije tokom čuvanja spadaju:
- Sclerotinia,
- Botrytis,
- Rhizooctonia
- i Pythium.
Brzo smanjenje temperature odlaže mogućnost nastanka bolesti. Razvoj bolesti se usporava blagim sniženjem relativne vlažnosti (na oko 90 odsto) uz preporučljive temperature.
Izvor: Agro Planeta