Prinosi voća zavisiće od položaja voćnjaka
U cjelini gledajući, za podizanje voćnjaka treba koristiti osunčane položaje, zaklonjene od direktnog udara hladnog i jakog vjetra. Voćarska proizvodnja u velikoj mjeri zavisi od uslova sredine. Loši ekološki uslovi ni pri gajenju najboljih sorti, i to uz primjenu svih agrotehničkih i pomotehničkih mjera, neće dati dobre rezultate.
Agroekološki uslovi u Bosni i Hercegovini su povoljni za uspijevanje većinu voćnih sorti.
Parcela za podizanje određenog voćnjaka se bira jednom i pri tome se mora obratiti posebna pažnja na njen položaj.
Šta je bitno za početak?
Prije podizanja zasada treba analizirati klimatsko-zemljišne uslove položaja gdje se planira podizanje zasada.
Tu se prije svega misli na:
- učestalost pojave leda,
- količine padavina,
- pojave ranih jesenjih i kasnih proljetnih mrazeva (bezmrazni period),
- pojava i nivo podzemnih voda,
- kao i zadržavanje oborinskih voda na površini zemljišta.
Bezmrazni period je broj dana između posljednjeg proljetnog i prvog jesenjeg mraza i to nam može biti orijentacija za pogodnost nekog položaja za gajenje određene voćne vrste. Na osnovu poznavanja prirodnih uslova sredine treba birati vrste i sorte voća za gajenje. Ako nismo u mogućnosti da biramo parcele za podizanje zasada, onda moramo uslovima položaja parcele prilagoditi izbor vrste i sorte.
Imajući u vidu da su voćke dugogodišnje biljke, bitno je da se prije zasnivanja zasada obavi pravilan izbor sorte za odgovarajuće agroekološke uslove.
Reljef zemljišta određuje makro i mikro klimu područja. Pored klime, zemljišta i uslova sredine bitan je i položaj gdje će biti podignut zasad.
Lješnjak ne voli hladne vjetrove. Takođe je važno i poznavanje reakcije pojedinih sorti na određene agroekološke uslove. Svaki lokalitet karakterišu određeni edafsko-klimatski činioci koji svojim pojedinačnim ili međusobnim djelovanjem utiču na uspjeh gajenja voća i od položaja voćnjaka zavisi prinos i kvalitet ploda.
Orografski uslovi sredine koji utiču na voćarsku proizvodnju su:
- nadmorska visina mjesta,
- ekspozicija,
- nagib terena
- i blizina većih vodenih površina.
Od njih zavisi da li će voćke dobijati dovoljno svjetlosti i toplote, kada će kretati i završavati sa vegetacijom.
Položaj parcele može biti otvoren (jaki vjetrovi sa svih strana), zatvoren (nema vazdušne drenaže) i zaštićen (najpovoljniji za podizanje voćnjaka).
Značaj Izbora Lokacije za Podizanje Voćnjaka
Nadmorska visina
Nadmorska visina u našim agroekološkim uslovima nije ograničavajući faktor za gajenje voća i ona je u uskoj vezi sa geografskom širinom. Idući sjevernije, voćke uspijevaju na sve manjim nadmorskim visinama.
Većina voćnih vrsta u našim uslovima može se gajiti na zemljištu od 150 do 800 metara nadmorske visine.
Na većim visinama se mogu gajiti:
- kruška,
- orah,
- jabuka (do 900 m),
- i trešnja (1300 m).
Za gajenje maline najbolji su uslovi između 400 i 800 metara nadmorske visine, a uspješno se može gajiti i od 200 do 1100 metara. Pri gajenju na većim nadmorskim visinama važniji je izbor sorte i podloge i pri tome treba izbjegavati sorte kasnijeg vremena sazrijevanja i slabobujne podloge.
Ekspozicija terena
Ekspozicija terena je položaj parcele prema stranama svijeta.
Ekspozicija parcele utiče na:
- osvijetljenost,
- temperature
- i vlažnost vazduha.
Svaka strana ima svoje prednosti i nedostatke, ali generalno se može reći da gajenju voća ne odgovaraju uvale i doline gdje se skuplja hladan vazduh a ljeti je on vlažniji, što je nepovoljno sa aspekta pojave biljnih bolesti. Parcele sa južnom ekspozicijom su bolje osvijetljenje, toplije i suvlje od sjevernih, ali su dnevna temperaturna kolebanja tokom zimskih i proljetnih mjeseci izraženija. Sjeverne ekspozicije se odlikuju manjim temperaturnim oscilacijama i većom relativnom vlažnošću vazduha. Južne ekspozicije su pogodnije za proizvodnju ranih sorti breskve, trešnje i kruške, a sjeverne ekspozicije za gajenje zimskih sorti jabuka, kruške i kajsije. Uopšteno se može reći da južne ekspozicije više odgovaraju koštičavim voćkama, a sjeverne jabučastim.
Tereni sa nagibom većim od 30° nisu pogodni za gajenje voća.
Na parcelama sa velikim nagibom često dolazi do erozije, a investiciona ulaganja za uređenje zemljišta su velika. Za gajenje voća najpogodnije su parcele sa blagim nagibom 4 do 6° jer imaju najpovoljniji vodni i vazdušni režim. U ravničarskim terenima problem može predstavljati visok nivo podzemnih voda. Pogotovo je to problematično kod gajenja maline i koštičavih voćnih vrsta, u slučaju gajenja u dolinama, jer izmrzavanje od zimskih i proljetnih mrazeva koji nastaju slijeganjem i zadržavanjem hladnog vazduha. Za gajenje na primjer kajsije najpogodniji su položaji na nadmorskoj visini do 400 metara, sa blagim nagibom sjeverne, ili sjevernoistočne ili sjeverozapadne ekspozicije sa umjerenim strujama vazduha. Za gajenje oraha su povoljnije površine sa blagim nagibom u odnosu na ravne jer su na njima izraženija strujanja vazduha a time i smanjenje opasnosti od izmrzavanja.
Pogodni položaji za gajenje nekih voćnih vrsta (jabuka, kruška, breskva, trešnja i sl.) su i parcele pored većih vodenih površina (jezera i većih rijeka) jer one smanjuju temperaturna kolebanja, povećavaju relativnu vlažnost vazduha i tako utiču na kasnije kretanje vegetacije u proljeće i fenofazu cvjetanja. Nezaleđene vodene površine tokom zime ublažavaju zimske temperature i poboljšavaju mikroklimu određenog prostora i voćke u takvim uslovima bolje rađaju, plodovi su obojeniji.
Značaj Izbora Lokacije za Podizanje Voćnjaka
Izbor mjesta
Izbor mjesta za podizanje zasada kod jagodastih voćnih vrsta je bitan i mora se voditi računa o pristupačnosti lokacije (put, radna snaga, tržište) i dostupnosti vode za navodnjavanje.
Rane sorte treba gajiti na parcelama sa južnom ekspozicijom, a na većim visinama gajiti stalnorađajuće sorte.
Kod gajenja maline, što se tiče položaja, prednost treba dati blago nagnutim sjevernim ekspozicijama, a južne ekspozicije su pogodnije na većim nadmorskim visinama. Za gajenje ribizle i ogrozda treba izabrati položaje koji su manje podložni suši, a bolje zaštićeni od vjetra. Ribizla je otporna na niske zimske temperature, ali cvjetni pupoljci i cvjetovi su osjetljivi na proljetne mrazeve, pa zbog toga treba izbjegavati doline i mrazišta.
Položaj parcele sa izraženim jačim vjetrom je nepovoljan za gajenje voća jer vjetar sprečava normalnu oplodnju s obzirom na to da isušuje žig tučka i ometa let pčela. Značajne štete su i od jakog vjetra neposredno pred berbu jer izaziva opadanje plodova. Hladne vjetrove ne voli lješnjak, kajsija, trešnja i dr. Blagi vjetrovi povoljno djeluju na drenažu vazduha i smanjuju njegovu vlažnost koja može da dovede do pojave parazitskih gljivica na plodovima i listovima. Korisno dejstvo blagih vjetrova je kod oprašivanja oraha, lješnjaka i kestena. Opasnost od kasnih proljetnih mrazeva je znatno manja na otvorenim položajima na kojima češće duva vjetar.
Generalno gledajući, za podizanje voćnjaka treba koristiti osunčane položaje, zaklonjene od direktnog udara hladnog i jakog vjetra. Povoljni položaji za zasnivanje voćnjaka su oni koji odgovaraju zahtjevu odabrane sorte, odgovarajuće ekspozicije i nagiba sa propusnim zemljištem dobre strukture bez visokoh podzemnih voda.
PIŠE: Mr Nada Zavišić (Poljoprivredni institut RS)
Izvor: www.cerd.ba